Αβέβαιο είναι το μέλλον για τα πέντε αμιγώς ελληνικά χωριά του Άνω Πωγωνίου, τα οποία από το 1913 ανήκουν διοικητικά στην Αλβανία, αφού εντελώς αδικαιολόγητα, παραχωρήθηκαν με τη Συνθήκη του Λονδίνου, αλλά και της Φλωρεντίας που ακολούθησε.

Πρόκειται για ένα κομμάτι του ελληνισμού που προφανώς έχουν ξεχάσει τόσο η Ελλάδα όσο και η Αλβανία, αποκομμένο από τη γύρω περιοχή, αφενός εξαιτίας της απουσίας τελωνειακού σταθμούς στους Δρυμάδες, που θα διευκόλυνε την άμεση επικοινωνία με το Πωγώνι και αφετέρου λόγω του πολύ κακού οδικού δικτύου που έχει μείνει στην εποχή… του Χότζα (!), κάνοντας την πρόσβαση σ’ αυτά μαρτύριο. Γι’ αυτό και η πορεία τους πληθυσιακά είναι φθίνουσα, με αποτέλεσμα πλέον τα συγκεκριμένα χωριά να κατοικούνται μόνο από μερικές δεκάδες ηλικιωμένους.

Τη σκληρή πραγματικότητα αποτύπωσε οδοιπορικό που πραγματοποίησε η δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου και η εκπομπή «365 στιγμές» που παρουσιάζει στην ΕΡΤNEWS. Αυτή μάλιστα ήταν η πρώτη φορά που ελληνικό τηλεοπτικό δίκτυο επισκέφθηκε την αποκομμένη αυτή περιοχή, καταγράφοντας τις ιστορίες των τελευταίων κατοίκων των χωριών.

Έμειναν εκτός Ελλάδας!

Τα πέντε χωριά του Άνω Πωγωνίου μέχρι το 1913 ήταν μέρος του ελληνικού κορμού. Ωστόσο, η τότε χάραξη των συνόρων, η οποία έγινε από διεθνή επιτροπή μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, τα άφησε έξω από τη μητέρα Ελλάδα, αγνοώντας παντελώς την εθνοτική και δημογραφική πραγματικότητα της περιοχής. Ως αποτέλεσμα της χάραξης της συνοριακής γραμμής που έγινε τότε, ακόμα και οικογένειες χωρίστηκαν στη μέση για ολόκληρες δεκαετίες και μέχρι το άνοιγμα των συνόρων το 1991.

Με το που ελευθερώθηκε η πρόσβαση προς την Ελλάδα, ακολούθησε ένα κύμα φυγής από την περιοχή, ιδιαίτερα των πιο νέων ανθρώπων, με αποτέλεσμα να μείνουν λίγοι μόνιμοι κάτοικοι στην περιοχή, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι ηλικιωμένοι.

Τελωνείο – δρόμος

Δύο είναι τα πολύ σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή του Άνω Πωγωνίου, εξαιτίας των οποίων δυσκολεύει κάθε προσπάθεια αντιστροφής αυτής της φθίνουσας πορείας. Το πρώτο είναι η απουσία Τελωνείου στο συνοριακό πέρασμα στους Δρυμάδες που είναι το τελευταίο ελληνικό χωριό πριν τα σύνορα.

Υπάρχει εκεί ένας σταθμός όμως δεν επιτρέπεται να περνούν αυτοκίνητα. Μπορεί κανείς να διέλθει στην Αλβανία μόνο πεζός, αφήνοντας το όχημά του στην ελληνική πλευρά και αυτό μόνο μέχρι τη δύση του ηλίου! Στο αλβανικό φυλάκιο ακολουθεί έλεγχος ταυτοτήτων. Η συζήτηση για λειτουργία Τελωνείου στους Δρυμάδες κρατάει πολλά χρόνια, όμως στην πράξη αυτό δεν κατέστη ακόμα δυνατό και οι ευθύνες της Ελλάδας γι’ αυτό είναι προφανείς.

Το δεύτερο και πιο σοβαρό πρόβλημα είναι το άσχημο οδικό δίκτυο σε όλη την περιοχή. Πρόκειται για στενό χωματόδρομο, απότομο σε ορισμένα σημεία, η διέλευση του οποίου μπορεί να γίνει άνετα μόνο από όχημα με τετρακίνηση. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι η υποδομή ηλεκτροδότησης των χωριών, η οποία δεν έχει αναβαθμιστεί από την εποχή του Χότζα, με αποτέλεσμα τις συχνές διακοπές ρεύματος.

Τα πέντε χωριά

– Στη Σωπική, σύμφωνα πάντα με πληροφορίες από την εκπομπή «365 στιγμές», ζουν σήμερα 60 – 70 Έλληνες, κυρίως ηλικιωμένοι. Στο χωριό υπάρχει το πιο μεγάλο και ιστορικό σχολείο της ευρύτερης περιοχής, ενώ οι κάτοικοί του είναι ιδιαίτερα περήφανοι για την εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Σε δηλώσεις του ο Αλέκος Κότης, Πρόεδρος του χωριού, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης της ελληνικότητας της Σωπικής. «Το ελληνικό στοιχείο το είχαμε μέσα μας από τη στιγμή που γεννηθήκαμε. Είμαστε Έλληνες, έχουμε την παράδοσή μας. Επειδή μας έκοψαν από την Ελλάδα δεν αλλάζει αυτό», τονίζει με έμφαση.

– Στους Σχωριάδες τα μεγάλα πετρόκτιστα σπίτια προδίδουν τον πλούτο μίας άλλης εποχής αλλά και τη μετανάστευση των κατοίκων του χωριού, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη. Πάντως, έχει ακόμα και τον χειμώνα ζωή. Εδώ διαμένουν μόνιμα περίπου 30 ηλικιωμένοι κυρίως άνθρωποι, με τον Αλκιβιάδη Νταλέ, μόνιμο κάτοικό του, να τονίζει ότι περίπου 100 οικογένειες έχουν φροντίσει να ανακαινίσουν τα σπίτια τους. «Περιμέναμε όταν ανοίξουν τα σύνορα να μεταναστεύσουμε, να δούμε τον κόσμο, να δημιουργήσουμε και να βοηθήσουμε τις οικογένειές μας», αναφέρει και προσθέτει: «Εμείς μιλούσαμε ελληνικά, παρά το ότι ήμασταν ενταγμένοι στο αλβανικό κράτος, εδώ ήταν μία ελληνική κοινωνία. Είμαστε κομμάτι του Πωγωνίου που είναι μία ιστορική οντότητα. Ίδια γλώσσα, ίδια παράδοση, ίδια ιστορία, ίδια τραγούδια, ήθη και έθιμα. Οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας δεν ήξεραν καν αλβανικά»!

– Η Πολύτσανη, στην οποία φτάνει κανείς μέσω ενός πολύ κακοτράχαλου δρόμου, επί Χότζα υπήρξε διοικητικό κέντρο της περιοχής. Σ’ αυτήν ζουν σήμερα 80 κάτοικοι τον χειμώνα, μεταξύ των οποίων και ο νεαρός μελισσοκόμος Φώτης Σακελλάρης με την οικογένειά του. Θυμάται πως όταν ο ίδος ήταν παιδί, υπήρχε στο χωριό πολύ περισσότερος κόσμος. Αργότερα πήγε στα Γιάννενα και επέστρεψε στον τόπο του παρά τις δυσκολίες. «Δεν υπάρχει οδικό δίκτυο. Έχουν μεταναστεύσει πολλά νέα παιδιά. Αν δεν υπάρχουν συνθήκες, δεν έρχονται εύκολα νέοι άνθρωποι να κάνουν επενδύσεις και να ζήσουν εδώ», λέει. Και ο ίδιος, όταν ο δύο ετών γιος του χρειαστεί να πάει σχολείο, θα αναγκαστεί να μετακομίσει στα Γιάννενα.

– Το Χλωμό έχει διατηρήσει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τα λιθόκτιστα σπίτια και τα πέτρινα καλτερίμια. Οι κάτοικοί του μετανάστευσαν κυρίως στην Κων/πολη. Θα μπορούσε να είναι δημοφιλής τουριστικός προορισμός, όμως λόγω της απομόνωσης πολλά σπίτια έχουν πλέον γκρεμιστεί ή είναι ετοιμόρροπα. Η πρόσβαση είναι δύσκολη και γίνεται μόνο με οχήματα που διαθέτουν τετρακίνηση, διασχίζοντας χιλιόμετρα χωματόδρομου. Ο Μιλτιάδης Οικονόμου, ένας από τους 10 μόνιμους κατοίκους που ζουν εκεί χειμώνα τονίζει: «Πιο πολύ απ’ όλα μας αγχώνει ο δρόμος. Πώς να έρθει κανείς εδώ, πώς να επενδύσει, να φτιάξει μία μικρή επιχείρηση;». Ο δε Σπύρος Πάλλης, ο οποίος επισκέπτεται τακτικά το χωριό του αναφέρει σχετικά: «Το Πωγώνι είναι  ένας κρυφός παράδεισος. Δυστυχώς όμως, σήμερα η κατάσταση χωρίς δρόμο είναι απελπιστική. Δεν είναι καινούριο το αίτημα να γίνει δρόμος. Έχει δεκαετίες. Χωρίς δρόμο, δεν μπορούν να επιστρέψουν νέοι άνθρωποι».

-Η Τσιάτιστα είναι το πιο αποκομμένο χωριό του Άνω Πωγωνίου, στο οποίο επίσης φτάνει κανείς διασχίζοντας έναν δρόμο σε άσχημη κατάσταση. Και αφού περάσει από το χωριό Μαυρόγυρο, στο οποίο σήμερα ζουν μόνο δύο μόνιμοι κάτοικοι. Στη Τσιάτιστα έχουν απομείνει πλέον 15 κάτοικοι, όλοι ηλικιωμένοι. Όπως αναφέρει ο Βασίλης Καλούδης, «η κατάσταση του οδικού άξονα είναι το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Πολλά σημεία του δρόμου είναι σχεδόν απροσπέλαστα. Αν δεν υπάρχει οδική πρόσβαση, δυστυχώς το χωριό θα παραμεληθεί και από τη νέα γενιά».

Για το θέμα του δρόμου μίλησε στη Σοφία Παπαϊωάννου και ο Δημήτρης Τόλης, Δήμαρχος Δρόπολης, στον οποίο υπάγονται τα χωριά του Άνω Πωγωνίου. Όπως τόνισε, «έχουν περάσει 30 χρόνια και δυστυχώς δεν έχει γίνει τίποτα για το Πωγώνι. Αυτό το ζήτημα του δρόμου είναι απαράδεκτο. Οι πολιτικοί αδιαφορούν επειδή δεν είναι πολλοί οι ψήφοι»!

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ